Nieuws:121218 Colo land

{{Nieuws
|Heeft Toonnaam=Land is de kern van het conflict
|Heeft Locatie=Colombia
|Heeft Datum Van Invoer=2012/12/18
|Heeft Afbeelding=IMG 3868.jpg
|Heeft Bijschrift=Landloze boer in Colombia
|Heeft Samenvatting=Bijna een halve eeuw geleden was landhervorming de belangrijkste reden voor de Farc om de wapens op te pakken. Nu ligt het thema als eerste op tafel bij het vredesoverleg met de regering.

|Heeft Hoofdpagina=Nee
}}
“De Colombiaanse grondwet verplicht de staat de toegang tot grond mogelijk te maken,” zegt de Colombiaanse econoom Absalón Machado. “En daarvoor liggen nu meerdere voorstellen op tafel.” Machado is gespecialiseerd in landproblematiek; onder zijn leiding verscheen vorig jaar een vuistdik rapport van de Verenigde Naties over de Colombiaanse problemen op het platteland. “Redenen voor Hoop” heet het. Een jaar later geven de Colombiaanse regering en de guerrillabeweging Farc invulling aan deze profetische titel in de vorm van vredesbesprekingen, die een einde moeten maken aan vijf decennia gewapend conflict. Landhervorming staat bovenaan de agenda. 

De verwachtingen zijn hoog. Regering en guerrilla zouden elkaar op het punt van landhervorming snel kunnen vinden. De regering heeft op dit punt wat te bieden, reden waarom president Juan Manuel Santos zou hebben ingestemd dit als eerste te bespreken; om het vertrouwen te winnen, dat nodig is voor de écht gecompliceerde agendapunten. Voor de Farc is landhervorming altijd een prioriteit geweest. De van oorsprong boerenbeweging dankt er zijn bestaan aan. In 1964 namen boeren de wapens op tegen de politieke klasse die landhervorming had beloofd. Mede dankzij de uitzichtloze situatie op het platteland sloten in de decennia die volgden duizenden jongeren zich aan waarna de beweging kon uitgroeien tot bijna 20.000 leden. 

De strijd had een averechts effect. Grote veeboeren en landbezitters voelden zich onbeschermd door de staat en richtten in de jaren tachtig “privébewaking” op om zich te verdedigen tegen de guerrilla. Deze groeiden uit tot paramilitaire groepen die niet alleen de guerrilla van hun land gooiden; ze verdreven vooral kleine en landloze boeren van hun akkers. Die vormden “het water waarin de vis zwemt”; als die vertrokken zou de guerrilla vanzelf verdwijnen. Miljoenen boeren werden hun dorpen uit gejaagd en kwamen terecht in de uitgestrekte sloppenwijken rond de steden. Hun “braakliggende” land werd ingenomen door gewapende groepen. De beste gronden worden nu gebruikt voor extensieve veeteelt of zijn verkocht aan multinationale ondernemingen voor de verbouw van exportproducten zoals teakhout of palmolie. Cocaïnebaronnen kochten grote stukken land op om crimineel geld wit te wassen, zich te kunnen verschuilen en kapitaal op te bouwen. 

Anno 2012 is de verdeling van land vele malen slechter dan toen de Farc begon. “Consolidatie van de onevenwichtige verdeling van het rurale grondbezit,” heet het in het VN-rapport. Machado: “Een groot deel van het gewapend conflict komt voort uit de strijd om land.” Was destijds “slechts” sprake van een onrechtvaardige verdeling, nu zit Colombia met een humanitaire ramp. De gewapende strijd voor rechtvaardigheid is ontaard in een gevecht om territorium rondom de vruchtbaarste gronden, de beste smokkelroutes voor drugs en de meest lucratieve mijnen. 

De overheid faalde in alle opzichten. Generaties landbouwminister kwamen steeds met nieuwe voorstellen voor landhervorming, en steeds strandden die op bureaucratie, onwil, geldgebrek en de onveiligheid. Lokale besturen, politie en leger hebben over grote delen van het land totaal niets meer te zeggen of zijn zelf onderdeel van het probleem. Militairen werken samen met paramilitairen. Bestuurders of lokale leiders doen mee of hielden zich gedeisd. Wie kiest voor de boeren, wordt bedreigd, omgekocht, verjaagd of vermoord. 

Wat straks uit het vredesoverleg komt is onbekend; de gesprekken vinden plaats achter gesloten deuren. De onderhandelaars van de regering hebben waarschijnlijk de Landwet op tafel hebben gelegd die president Juan Manuel Santos momenteel uitvoert. Hij trok 3 miljard euro uit voor de terugkeer van honderdduizenden gevluchte boeren naar hun akkers. Deze grootste hervorming van het platteland in de Colombiaanse geschiedenis moet leiden tot sociale rust, vertrouwen in de staat en op den duur een oplossing van het gewapende conflict.

Maar de Farc ziet de Landwet als legalisering van illegale praktijken. “Jarenlang hebben multinationals de boeren van hun grond gejaagd voor hun grote agro-industriële projecten,” zegt onderhandelaarster Alexandra Nariño, beter bekend als Tanja Nijmeijer. “Nu gaan ze dat land teruggeven aan de ontheemde boeren, maar die bedrijven zitten daar al. Die bieden de boeren geld in ruil voor een soort van ‘partnerschap’ en legaliseren zo wat eerder op gewelddadige manier is verkregen.” De Farc ziet meer in het stimuleren van voedselgewassen dan van de exportlandbouw. “Natuurlijke bronnen moeten geëxploiteerd worden,” zegt Nariño, “maar in dienst van het welzijn van de bevolking, niet van het transnationale kapitaal met de juridische en militaire bescherming die de regering hen geeft.” 

Landbouweconoom Machado kan zich vinden in die kritiek. “De regering wil land in bezit van de staat verdelen onder boeren, maar dat is heel marginaal. De fundamentele problemen van ongelijkheid en concentratie van eigendom blijven bestaan.” Maar, erkent Machado, veel bewegingsruimte heeft Santos niet. “Het project is wel politiek realistisch, in tegenstelling tot dat van de Farc en de kleine boeren. Een massale herverdeling van de grond – zoals zij willen – komt in de huidige politieke conjunctuur nooit door het Congres.  Santos gaat niet vechten voor een hele brede landhervorming als daar geen meerderheid voor is. Maar ook dat is een kwestie van tijd. Het besef dat voor echte vrede en ontwikkeling veel meer nodig is, zal langzaam groeien.”

Zelfs de huidige, “marginale” landhervorming levert al problemen op. Zo hebben boeren en landlozen die terug kunnen – en willen – naar hun dorpen vaak niet eens een eigendomstitel, hoewel ze het land vaak al generaties lang bewerken. Anderen hebben nooit land gehad en werken als dagloner. Als zij landloos blijven dan wordt weliswaar de oude situatie hersteld, maar ook de oorzaken van armoede en onderontwikkeling. Er moet dus legalisering komen maar ook betere wegen, toegang tot de markt, microkredieten, scholing, technische assistentie, dorpsherstel, kortom de factoren die de boeren eeuwenlang arm en kwetsbaar hielden moeten verdwijnen. 

Niet minder problematisch is de veiligheid. Lokale machthebbers zitten niet zitten te wachten op landhervorming of terugkerende boeren. Een illuster gezelschap van drugsmaffia, paramilitairen, grootgrondbezitters, exportondernemingen en lokale politici zijn in de regio oppermachtig en laten zich niet koeioneren door een wetje uit de hoofdstad. Colombiaanse media schrijven over speciale “Legers tegen Landteruggave” om landhervorming te frustreren. Terugkerende vluchtelingen worden geïntimideerd, bedreigd en soms vermoord. Volgens mensenrechtenorganisaties zijn binnen het programma al tientallen boeren omgebracht. Reden voor zorg om de toekomst van een eventueel vredesakkoord, want de vijanden van landhervorming zitten in Havana niet aan tafel. 

DE CIJFERS 
In Colombia is volgens het offiële landhervormingsinstituut Incora 14 miljoen hectare grond geschikt voor landbouw. Ruim de helft daarvan, 7 tot 8 miljoen hectare, is in handen van 14.000 grootgrondbezitters die het gebruiken voor inefficiënte, extensieve veeteelt. De grote groep van 2,5 miljoen kleine boeren en landarbeiders moeten het rooien met een vijfde van het areaal. Tussen de 3 en 6 miljoen hectare zijn illegaal afgenomen van de legitieme eigenaars. Landhervorming is niet alleen in het belang van de vrede maar ook van de voedselveiligheid. De FAO meldde vorige maand dat 12,6 procent van de Colombianen ondervoed is. Colombia, traditioneel een voedselproducent, moest in 2011 voor 2,85 miljard dollar aan voedsel importeren, 22 procent meer dan in 2010. Volgens het Colombiaanse CBS kwam in 2011 alleen al aan maïs 3 miljoen ton uit het buitenland, terwijl in eigen land miljoenen hectare onbenut blijven.