Nieuws:120109 Colombia land

{{Nieuws
|Heeft Toonnaam=Terug naar Mampuján
|Heeft Locatie=Colombia
|Heeft Datum Van Invoer=2012/01/09
|Heeft Afbeelding=Mampujan.JPG
|Heeft Bijschrift=Vluchtelingen uit Mampuján
|Heeft Samenvatting=In Colombia zullen de komende jaren honderdduizenden voor geweld gevluchte boeren terugkeren naar hun dorpen. Een historische landhervorming moet de angel halen uit het slepende gewapende conflict, dat ooit begon als een boerenopstand. Maar grootgrondbezitters, paramilitairen en hun machtige politieke bondgenoten liggen dwars.
|Heeft Hoofdpagina=Ja
}}
Met spijt wijst de 66-jarige Argemiro Masa aan waar vroeger het plein was, waar de kinderen speelden, waar de markt was en waar “de koe van de week” stond die aan de beurt was om geslacht te worden. Was. Want alles is overwoekerd door planten. Huizen zijn ingestort. Elf jaar zonder bewoners is veel tijd voor een dorp, zeker in de tropen. De nieuwe eeuw begon dramatisch voor de bewoners van Mampuján, een klein boerendorp op een uur of twee van de Colombiaanse havenstad Cartagena. Op 10 maart 2000 verschenen gewapende mannen die zich presenteerden als paramilitairen. Iedereen moest op het dorpsplein gaan staan en begonnen de dreigementen. 

“Ze zeiden dat we guerrilleros waren, maar we zijn geen guerrilleros, we zijn boeren” zegt Masa. “Wie de volgende ochtend om 10.00 uur niet weg was zou worden vermoord.” Halsoverkop vertrokken 245 boerenfamilies, op ezels, karren en fietsen. Zeven kilometer verder streken ze neer op een braakliggend terrein langs de grote weg. En zo voegden de bewoners van Mampuján zich bij de ruim vier miljoen ontheemden in Colombia. Het zijn de onbekende slachtoffers van het geweld dat het Colombiaanse platteland al een halve eeuw teistert; bedreigd en verjaagd door guerrilla en paramilitairen. 

“Het is een wonder dat in ons dorp geen enkele dode is gevallen,” zegt Masa. In buurdorpen waren massamoorden geweest. Toch is de boer optimistisch. Voor het eerst in elf jaar gloort er hoop voor hem en zijn lotgenoten. Afgelopen zomer loodste president Juan Manuel Santos een wet door het parlement die het mogelijk maakt dat 360.000 boeren terugkeren naar hun dorpen. Dat moet gepaard gaan met een landhervorming, de bouw van wegen, microkredieten en garanties voor de veiligheid. Op dit moment worden ministeries en andere instellingen klaar gemaakt om per 1 januari de wet te gaan uitvoeren. Voor de komende tien jaar is niet minder dan 3 miljard euro uitgetrokken. 

De nieuwe ‘Wet op de Teruggaaf van Land’ is opmerkelijk. In het aartsconservatieve Colombia gaan presidenten traditioneel voor grootschalige, exportgerichte landbouw. Kleine boeren waren nooit interessant, ze zaten vooral in de weg. Maar Santos, die vorig jaar nota bene als ‘rechtse’ kandidaat de verkiezingen won, draait de zaak om. Hij noemt kleine boeren “de hoop voor een egalitair en welvarend Colombia.” Op een massale bijeenkomst in Bogotá oogst hij daverend applaus van ontwikkelingswerkers, activisten en parlementariërs. “De agrarische revolutie is mogelijk,” zegt hij in termen die tot nu toe alleen werd gebruikt door de guerrilla. “En we voeren hem uit zoals het hoort, legaal, met democratische middelen.” 

Deskundigen zien in de plannen een historische kans op vrede. “Santos pakt precies de kern aan van het gewapende conflict,” zegt Alejandro Reyes, een gerenommeerde professor op het gebied van landpolitiek. “In Colombia is 52 procent van het land in handen van één procent van de eigenaren. Dat is het meest schandalige cijfers ter wereld. Dat leidde tot guerrilla’s en die riepen weer de reactie op van de paramilitairen, in dienst van het grootgrondbezit.” De 65-jarige wetenschapper publiceert al sinds 1968 over het landprobleem. En nu, na een leven van studie, mag hij eindelijk meepraten. Santos maakte hem adviseur voor de uitvoering van zijn plannen. “Voor het eerst luistert er iemand naar me,” zegt Reyes opgetogen. De intenties zijn spectaculair. “Degenen die de boeren er af hebben gegooid worden er nu zelf af gegooid.” 

Eenvoudig wordt dat niet. Guerrilla en paramilitairen zijn nog op veel plaatsen actief. Zij hebben machtige vrienden in de politiek en het bedrijfsleven en die hebben weinig met kleine boeren. “Alleen al het afgelopen jaar zijn twaalf boerenleiders vermoord omdat ze hun land terug eisten,” zegt Jorge Rojas van mensenrechtenorganisatie Codhes. De weerbarstige werkelijkheid presenteert zich ook in Mampuján. Het dorp had een pilot moeten zijn voor de rest van Colombia, ervaringen voor het optuigen van de juiste juridische instrumenten, maar na een jaar is nog niemand terug gekeerd. Alleen de akkers worden weer bewerkt. Mampuján mag een spookdorp zijn, de economie draait er al weer enigszins. ’s Morgens gaan tientallen boeren op fietsen en ezels naar hun maïs- en cassavelden, zeven kilometer verderop. Tussen de overgroeide huizen duiken voortdurend mannen op met machetes in de hand. Verlaten woningen dienen als opslagplaats voor gereedschap en zaaigoed. Bij een grote boom aan de ingang van het dorp laadt een opkoper geoogste maïs in zijn vrachtwagen. Tegen het vallen van de avond gaat iedereen weer weg. 

“De situatie in dit gebied is zorgelijk,” stelt Marcelo Álvarez, hoofd van de MAPP-OEA, de internationale waarnemersmissie van de Organisatie van Amerikaanse Staten, die al jaren in Colombia actief is. Álvarez is helemaal uit Bogotá gekomen om te luisteren naar de bewoners van Mampuján. In een klein wit gebouwtje vergadert hij met vertegenwoordigers. “Er zijn hier veel drugssmokkelaars, en enkele bacrim,” zegt hij. Bacrim is het officiële eufemisme voor nieuwe paramilitaire groepen. “De teruggaaf van land is reden voor zorg, want het kan ertoe leiden dat gewapende groepen naar het gebied terugkeren.” Internationale waarneming is dan ook een voorwaarde voor succes, zegt Álvarez. “Wij moeten een brug vormen tussen de vluchtelingen en de autoriteiten.” 

Minstens zo problematisch is de scepsis van de boeren zelf. In veertig jaar geweld zagen ze nooit iets goeds komen van de regering. Waarom zou deze president hen ineens willen helpen? “In de huidige omstandigheden is maar 10 procent bereid om terug te keren,” zegt Marcelo Pizani van de Internationale Organisatie voor Migratie, die op dit punt nauw met de regering samenwerkt. Toch is juist het winnen van vertrouwen de kern van het project, zegt Pizani. “Het is onmogelijk om een ideale situatie te creëren om mensen te laten terugkeren. Het is precies andersom: de teruggaaf van land is onderdeel van het vredesproces.” 

Langs de onverharde weg richting het verlaten Mampuján wordt duidelijk waarom de boeren weg moesten. Maïsakkertjes hebben plaats gemaakt voor uitgestrekte plantages met Afrikaanse palm, voor de export van palmolie. Verderop de heuvel groeien teakbomen. Zoals elders in Colombia worden paramilitairen betaald om de kleine boeren te verjagen. Het is straks aan de advocaten van het ministerie en de rechters om aan te tonen dat de grond illegaal is verkregen, om het land terug te geven aan de boeren en hen voor het eerst in hun leven officiële eigendomstitels te geven. Dat kan jaren gaan duren. De meeste boeren hadden niet eens een eigen stuk land.

“Het zou mooi zijn om hier weer te wonen,” zucht Masa terwijl hij stil staat bij wat ooit de dorpsschool was. De muren staan nog overeind. Een afgebladderd schoolbord herinnert aan betere tijden. Op de heuvel tegenover is het kerkhof, waar alleen de grootste zerken de vegetatie trotseren. Verderop een sokkel met de lege nis van de Heilige Maagd, die het dorp had zullen beschermen. Later is iemand Haar nog gaan ophalen. Misschien staat ze er ooit weer. Het aantal families dat instemt met terugkeer staat op 65. Drie maanden geleden was dat nog minder dan de helft. Het vertrouwen in de overheid groeit, zegt Masa. “Zodra er weer een school is, een kerkhof, elektriciteit, een kliniek, dan zullen we eindelijk terug kunnen naar Mampuján.”